Vùng đất "vững chãi, bình yên"
Tên gọi Ninh Bình, được đặt từ thời Vua Minh Mạng, mang ý nghĩa sâu sắc về một "vùng đất vững chãi, bình yên" phản ánh truyền thống lịch sử hào hùng của nơi từng là kinh đô đầu tiên của nước Việt tự chủ. Gần đây, tỉnh Ninh Bình đã được sáp nhập từ ba tỉnh cũ là Ninh Bình, Hà Nam và Nam Định, tạo thành một đơn vị hành chính lớn hơn với diện tích 3.942,62 km² và dân số hơn 4,4 triệu người. Việc sáp nhập này nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn mới về quy mô và đặt mục tiêu đưa Ninh Bình trở thành một cực tăng trưởng quan trọng của vùng. Do sự hợp nhất này, tỉnh Ninh Bình hiện quản lý ba mã biển số xe là 35 (của Ninh Bình cũ), 18 (của Nam Định cũ) và 90 (của Hà Nam cũ).
Ninh Bình là quê hương của vua Đinh Bộ Lĩnh, được 3 triều đại phong kiến chọn làm nơi đóng đô
Kinh đô đá hùng vĩ
Ninh Bình là một vùng đất cổ, với dấu tích con người từ hơn 30 ngàn năm trước. Năm 968, sau khi dẹp tan 12 sứ quân, Đinh Tiên Hoàng đã chọn Hoa Lư, một vùng núi non hiểm trở, làm kinh đô và đặt quốc hiệu là Đại Cồ Việt, mở ra nền chính thống cho quốc gia. "Kinh đô đá" này tồn tại trong 42 năm, là nơi chứng kiến sự nghiệp dựng nước và giữ nước của ba triều đại: nhà Đinh (968-980), Tiền Lê (980-1009), và những năm đầu của nhà Lý (1009-1010). Với vị thế tựa vào núi và gần sông Hoàng Long, Hoa Lư không chỉ là một quân thành vững chắc mà còn có giao thông đường thủy hết sức thuận tiện.
Những di sản thế giới
Tháng 6/2014, Quần thể danh thắng Tràng An đã chính thức được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới, trở thành di sản hỗn hợp đầu tiên tại Việt Nam. Với diện tích hơn 12 nghìn ha, Tràng An là sự hòa quyện tuyệt vời của đá, sông nước, và rừng cây, tạo nên một thế giới tự nhiên sống động và quyến rũ. Nơi đây nổi bật với các giá trị về cảnh quan, địa chất, và là nơi lưu giữ truyền thống cư trú của người tiền sử. Tràng An còn được ví như một "trận đồ bát quái" với 51 hang động, trong đó có nhiều hang động xuyên thủy dài tới 2km, tạo thành những hành trình khép kín độc đáo.
Ngoài Tràng An, Ninh Bình còn tự hào với hai di sản khác được UNESCO công nhận là Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt và Khu dự trữ sinh quyển châu thổ Sông Hồng.
Những công trình tâm linh kỷ lục
Ninh Bình là nơi tọa lạc của những công trình Phật giáo hoành tráng. Quần thể chùa Bái Đính, với một khu chùa cổ hơn 1.000 năm tuổi và một khu chùa mới xây dựng từ năm 2003, đã xác lập nhiều kỷ lục châu Á và Việt Nam. Trong số đó có Tượng Phật bằng đồng dát vàng lớn nhất châu Á, Bảo Tháp cao nhất châu Á (100m), và khu chùa có hành lang La Hán dài nhất châu Á (gần 3km).
Đặc biệt, ngôi chùa được xem là lớn nhất thế giới hiện nay, chùa Tam Chúc, nằm trên vùng đất Hà Nam cũ (nay thuộc Ninh Bình). Quần thể này có tổng diện tích lên đến 5.100 ha, bao gồm một hồ nước rộng 1.000 ha và những dãy núi đá, rừng tự nhiên bao quanh.
Dấu ấn văn hóa đậm nét
Ninh Bình còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa độc đáo. Lễ Khai ấn Đền Trần, diễn ra vào rằm tháng giêng tại khu di tích đền Trần (trên đất Nam Định cũ, nay thuộc Ninh Bình), là một tập tục văn hóa nhân văn để tế lễ trời đất, tiên tổ và nhắc nhở mọi người bắt tay vào công việc sau Tết.
Những địa danh của tỉnh cũng được vinh danh trên tiền giấy Việt Nam. Tháp Phổ Minh, một công trình kiến trúc từ thời Trần còn khá nguyên vẹn, được in trên tờ tiền 100 đồng. Nhà máy dệt Nam Định, từng là nhà máy lớn nhất Đông Dương, xuất hiện trên tờ tiền 2.000 đồng.
Chợ Viềng, mỗi năm chỉ họp một phiên vào ngày 8 tháng giêng, là nơi "mua may bán rủi" với các sản phẩm chủ yếu là cây trồng, vật nuôi và nông cụ. Đây là một nét sinh hoạt văn hóa cộng đồng đặc sắc, nơi người bán không nói thách và người mua không mặc cả.
Cách Hà Nội khoảng 120km, Vườn quốc gia Cúc Phương là khu bảo tồn thiên nhiên đầu tiên của Việt Nam và là một trong năm vườn quốc gia lớn nhất cả nước. Với diện tích 25.000 ha, nơi đây thu hút du khách bởi sự đa dạng sinh học, cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp và các giá trị văn hóa của dân tộc Mường bản địa.